• Metabolik olaylar, sağlıklı durumun sürdürülmesi için gerekli,

• Vücutta sentez edilmeyen veya yetersiz derecede sentez edilen,

• Besinler içinde çevreden ufak miktarlarda alınması zorunlu

• Organik maddelerdir.

• Vitaminler, demir, çinko, bakır, iyod, selenyum, krom vb: mikrobesleyiciler

• Protein, yağlar, karbonhidratlar, NaCl gibi inorganik tuzlar: makrobesleyiciler (sağlıklı durumun sürdürülmesi için) + Vitaminler, esansiyel aa, esansiyel doymamış yağ asidleri, demir, çinko, bakır, iyod, selenyum, krom, magnezyum, manganez, molibden,vanadyum, silisyum gibi esansiyel minerallerin alınması gerekir.

• Deney hay., vitamin eksikliği > patolojik durum (insanda her durum için gösterilmemiştir)

• Vitaminlerin fizyolojik önemi, kofaktör ve koenzim fonksiyonu yapmaları, A ve D vit. aktif metabolitlerinin reseptörleri ile gen ekspresyonu (steroid benzeri etki) yoluyla hedef hücreleri kontrol etmeleridir.

• Vitaminlerin nitelikçe birbirine benzer, nicelikçe farklı şekilleri: Vitamerler ( örn, D vit. D2 D3 , piridoksin piridoksal ve piridoksamin, K vit. vitamerleri.

• Bitkisel, hayvansal besinler, kısmen vücutta sentez kısmen besinler (örn. 7- dehidrokolesterolden D vit. sentezi, triptofan aa’den niasin, barsak florasında K vit , piridoksin, niasin ve tiamin sentezi ) B12 insanda kalın barsakta sentez edilir emilemez. C vit insan maymun ve kobayda vücutta sentez edilemez, besinlerden sağlanır. 

• Suda çözünen vitaminler (B12 hariç) ve yağda çözünen E ve K vit bitkisel besinlerde bulunur, A ve D vit hayvansal kaynaklıdır

• A vit prekürsörleri karotenler bitkisel kaynaklı

• KH, Protein, yağlarla dengeli beslenme > günlük gereksinime yetecek VİTAMİN alımı sağlar.

• Besinle içinde yağda çöz vit ısı hava ve ışıktan pek etkilenmez. Tiamin, folik asid, pantotenik asid, askorbik asid gibi suda cöz vit ise yüksek ısıda parçalanırlar. Yemek suyunun atılması> suda çöz vit kaybı. Riboflavin ve folik asid uv ışığa duyarlı, askorbik asid durmakla çabuk oksidlenir etkinkiği azalır. Konserve yapma ile besinler vitaminlerden fakirleşir.

• Buğday ununun perikarbından arıtılarak beyazlaştırılması> tiamin içeriği azalır

• Bazı ülkelerde B vit eklenerek zenginleştirilmiş ekmek, zenginleştirilmiş un piyasaya sürülmektedir.

• Anne sütüyle beslenen bebeklerde süt debisi yeterliyse > ilave vit’e gerek yoktur.

• İnek sütüyle beslenenlerde ise D vit 400 Ü, folik asid 0.8 mg, 30 mg elementer demir.

• Emziren kadınlarda vit suplementasyonu yapılabilir.

VİTAMİN GEREKSİMİNİN GENEL DEĞERLENDİRMESİ

• Gebelik, laktasyon, büyüme gibi metabolizmanın hızlandığı fizyolojik durumlar
• Ağır ateşli hastalıklar, hipertroidizm, ağır doku yıkımı gibi metabolizmanın hızlandığı patolojik durumlar (bir haftayı geçen diyarelerde B vit verilir)
• Diyetin dengesi (örn niasin kaynağı kısmen proteinli besinlerdir, proteinden fakir veya mısır gibi az triptofanlı beslenmede niasin gereksinimi artar. 
• Doymamış yağlardan zengin diyet E vit’e, bebeklerde proteinden zengin diyet askorbik aside gereksinimi artırır. Selenyum alımı azalırsa E vit gereksinimi artar.
• Biyoyararlanım durumu: Yağ abs azaldığı soliak hast, tropik spru, hepatobilier hast , kistik fibrosisde, diğer pankreas hast, abetalipoproteinemi, laksatif olarak uzun süre parafin kullanımında yağda çöz vit abs azalır. Total gastrektomi yapılanlarda B12 vit biyoyararlanımı sıfırdır, parenteral B12 vit verilmelidir.
• Genetik ve kişisel özellikler: örn konjenital met boz bağlı vücutta piridoksin utilizasyonu azalır
• İklim ve coğrafi bölge: örn güneşsiz ortamda bulunan veya gündüzü kapalı yerlerde geçirenlerde, geleneksel nedenlerle fazla örtünenlerde D vit gereksinimi artar.
• Vitaminin depolanma durumu: suda çöz vit ler vücutta kısıtlı depolanır. Yağda çözünen vit ler büyük ölçüde depolanırlar, eksik alındıklarında klinik belirtilerin ortaya çıkması geç olur, ancak akut zeh olasılığı artar.
• Antimetabolit ilaç alanlarda vit gereksinimi artar.

GEREKSİNİMİN SAYISAL DEĞERLENDİRMESİ
• Besin içinde yeterli bulunmaması: alkolizm dengesiz beslenme, B vit abs azalır.
• Besinlerin sindirim ve abs bozulması: YÇV>Kronik sindirim sistemi hast, YÇV ve SÇV> kronik ishal, mide barsak rezeksiyonu, malabsorbsiyon send da abs azalır.
• Gereksinimin artması: gebelik, laktasyon, büyüme, mama ile beslenen bebeklerde. Günlük kalori (KH) alımınım artması ile tiamin gereksinimi artar.
• Önce subklinik metabolizma bozuklukları, avitaminoz gelişmişse günlük terapötik dozda (günlük rasyonun iki katı veya fazla) vit verilir.
• Normal bebeklere, anne sütü ile besleniyorsa günlük 400 Ü D vit, anne yeterli C vit alamıyorsa 25 mg C vit ve 3. aydan itibaren 10-15 mg demir verilir.
• Vit ile pekiştirilmemiş mamalarla beslenen bebeklere, günde 400-800 Ü D vit, 35 mg C vit, 10-15 mg demir, 2000 Ü A vit (6 aydan küçüklere 500 Ü), kalsiyum/fosfor oranı 1.5/1 olacak şekilde kalsiyum verilir.
• Kr iştahsızlığı olan, yeterli gelişmeyen bebeklere günlük rasyona eşit B vit verilmelidir.

VİTAMİN ZEHİRLENMESİ

• En ciddi zehirlenme A ve D vit ile olur. Yüksek doz iv tiamin> anaflaktik şok. Yüksek doz niasin vazodilatör etkiyle yüzde kızarma, sıcak basması, cilttte iğnelenme. Niasin ve K vit hepatotoksik etki. Folik asid fazla alınırsa pernisiyöz anemililerde hemotolojik belirtileri düzeltip hastalığı gizler.
• 10000 Ü fazla A vit, 4000 Ü fazla D vit mutlak surette reçete ile verilmelidir.

VİTAMİN SUİSTİMALİ

• Belirli hastalık veya sendrom türüne uymayan ya da nörolojik tipte şikayetlere vit verilmesi doğru değildir. 
• Askorbik asid nezle gripte kullanımı, tiamin ve B12 vit ağrıya ve nörolojik belirtilere iyi geldiği iddiaları (dipiron+B vit)
• Megavitamin tedavisi pekçok durumda yararsız

VİTAMİNLERİN SINIFLANDIRILMASI

• YÇV : A,D,E,K
• SÇV : Askorbik asid (Cvit), tiamin (B1), riboflavin(B2), piridoksin (B6), niasin (B7), biotin, kobalaminlar (B12), folik asid ve pantotenik asid. B kompleks vitaminleri (askorbik asid dışındakiler)
• Adlandırma kronolojik bulunuş sırasına göredir. Günümüzde genellikle kimyasal isim tercih edilmektedir.

A VİTAMİNİ VE RETİNOİDLER

• Besinler içinde vitamerler ve prekürsörler halinde bulunur. Yağda çözünen alkoldür.
• Vitamerlerden vücutta en yaygın olanı retinol (A1 vit) dur. Kasaplık hayv, deniz balıklarının etinde, öz.le kc de uzun zincirli yağ asidleri ile esterleşmiş biçimdedir. En fazla bulunan esteri retinol palmitat tır. 3-dehidroretinol (A2 vit)
• Retinol insan vücudunda aldehid şekli retinal e oksidlenir. Retinol ve retinal birbirlerine dönüşebilirler. Retinol retinoik asid e oksidlenir.
• Yan zincirde doymamış yağların etrafında konfigürasyon değişmeleri sonucu retinol ve türevlerinin cis-trans (geometrik) izomerleri oluşur.
• Besinlerde: Bitkisel besinlerde A vit prekürsörleri karotenoidler bulunur. En etkini ?-karoten dir. 
• ?-karoten lipid antioksidanı ve serbest oksijen radikallerini nötralize edici özelliktedir. Vücutta retinen redüktaz enzimi ile iki molekül retinale dönüşür.
• Tatlı su balıklarının dokularında 3-dehidroretinol (A2 vit) bulunur.
• A vit vitamerlerini içeren besinler: Et, et yağı, balık eti, kc, süt, tereyağı, diğer süt ürünleri ve yumurta (retinol esteri)
• Karotenler ise sarı ve kırmızı renkte sebze ve meyvalarda ( havuç, domates, papates, elma, kaysı, şeftali, balkabağı, cantalup kavunu) yeşil yapraklı sebzeler (ıspanak, pancar yaprağı)
• A vit ısıya dayanıksızdır, bitkisel yağlarda ve hidrojenlenmeyle yapılan margarinlerde A vit bulunmaz, bunlara A ve D vit katılır.
• Kuzey Atlantik okyanusunda avlanan morina ve halibut balığının kc inden hazırlanan balık yağında yüksek kons da A ve D vit bulunur.
• Farmakokinetik özellikleri retinol esteri ve ?-karoten oluşuna göredir. Vücutta çinko iyonunun azalması KC ve plazmada A vit azaltır. A vit türlerinin vücutan eliminasyonu yavaştır. Eks. bir yıldan sonra ortaya çıkar.

FİZYOLOJİK ÖNEMİ VE EKSİKLİK BELİRTİLERİ

Görme, üreme, epitelin farklılaşması, ekzokrin bez salgısı, mukus salgılanması. Retinol ve retinal birbirlerine dönüşerek bu etkileri oluşturur. Fakat, dönüşme olmazsa retinal sadece retina hüc e etki yapabilir. Retinoik asid bu maddelere dönüşemez, hücre proliferasyonu farklılaşması, epitelin normal durumunu sürdürmesi etkiklerini yapar, dişi ve erkekte üreme ile ilgili etkilerini ve görme pigmenti işlevi yapamaz.

GÖRME

• Gözde koni (cones) ve çubuk (rods) hüc de retinol ve retinal bulunur. Çubuk hücreler zayıf ışığa duyarlıdır, karanlıkta görmeyi sağlarlar. Koni hücreler yüksek şiddette ışığa duyarlıdır, renk görmeden sorumludurlar. Bu hüc de foton (ışık) reseptörü rodopsin adlı proteindir.Retinaya ışık düşmesi rodopsin in aktif formlarına dönüşmesine ,11-cis-retinal in hep-trans izomerine dönüşmesine, yol açar opsin molekülünden ayrılır. 
• Normal kişilerde rodopsinin ayrışma ve tekrar oluşma (rejenerasyon) hızı yüksektir. A vit eks de retinalin stabilizan etkisi azalır ve opsin kısmen parçalanır. Rodopsin rejenerasyonu yavaşlar rodopsin düzeyi düşer. Karanlıkta görme bozulur (niktalopi).
• Epitelin normal durumunun sürdürülmesinde A vit katkısı vardır. A vit eks de göz yaşı bezleri ve korneanı epitelinde kuruma (kseroftalmi) korneanın yumuşaması (keratomalasi)
• A vit eks de mukozalarda hiperkeratoz, metaplazi, infeksiyonlar, diyare. Üriner kanal epitelinde dökülme artar taş oluşumu artar. Ciltte epidermis de keratinizasyon artar. Ter bezleri atrofiye olur. Cilt kurur. Kıl bezlerinde hiperkeratoz gelişir.
• Bağ dokusunun temel maddesi mukopolisakkaridlerin met için A vit gereklidir. 
• Antineoplastik etkinlik ( tretinoin akut myeloid löseminin promyeklositik tipinde kullanılır.
• A vit antioksidan etkisi vardır. ?- karoten lipid faz antioksidanıdır.
• Jenitoüriner sistemde epitel hüc in normal durumda sürdürülmesi için gereklidir. A vit eks de spermatogenez azalır., testisde dejenerasyon, gebe hayvanlarda aborsiyon, fetus rezorpsiyonu, yavrularda malformasyon görülür. İnsanda A vit eks de idrar yolu taşları oluşumu artar.
• A vit immün kompetensin düzenlenmesinde rol oynar. Eks de inf eğilimi artar. 
• A vit kızamıkta morbidite ve mortaliteyi azaltır.
• 1 Ü A vit 0.3 ?g retinole, 0.344 ?g retinol asetata veya 0.6 ?g ?-karotene eşdeğerdir.
• Erişkinde günlük rasyon 3350 ü dir. Retinol eşdeğeri ölçüsü ise 1000 ?g dır.

KULLANILIŞI

• Günde 25000 Ü üzerine çıkılmaz.
• Kseroftalmi, kerotomalasi: Erişkin ve 8 y üzeri çocuklarda üç gün günde 100.000 Ü oral. Sonra iki hafta günde 50.000 Ü, 
• Bunu takiben iki ay günde 5.000-10.000 Ü uygulanır.
• İnjeksiyonluk müstahzarlar erişkinlere im ilk üç gün 50.000-100.000 Ü sonra iki hafta günde 50.000 Ü dozunda uyg.
• 8 yaştan küçüklere ve bebeklere erişkin dozunun1/10- 1-/5 i dozda uyg.
• Niktalopi ted yukardaki gibi uyg.
• Kızamıkta A vit utilizasyonu artar düzeyi azalır. Kızamık olgularında iki gün peşpeşe oral 200.000 Ü, 12 ayın altıda 100.000 Ü. Uyg 1-4 hafta sonra tekrarlanır.

A VİT ZEHİRLENMESİ

Kronik zeh . Bebeklere bir kezde 75.000-300.000Ü erişkinlere 2.000.000 Ü ile akut zeh.
• Bebekte kafa içi basınç artar, fontaneller şişer, kusma, iştahsızlık. Erişkinde huzursuzluk, kusma, başdönmesi, başağrısı, uyuşukluk, ciltte eritemler.
• Günlük rasyonun 2-3 katı uzun süre kr zeh: bebekte kafa içi basınç artar, letarji (beyin psödotümörü), epifizler kapanır, büyüme durur, gözde optik atrofi, körlük
• Erişkinde başağrısı, hiperiritabilite, psişik boz, cilt boz, saç dökülmesi, kemik eklem ağrıları, HSM, periost kalınlaşması, dekalsifikasyon, hepatotoksik etki.
• Retinol (Avit) ve sentetik retinoidlerin teratojenik etkisi: gebelerin günde 8000Ü A vit alması gerekir. Günde 10.000 Ü ve üstü güvenli değildir. İzotretinoin, tretinoin, ve diğer sentetik retioidler gebelerde kesinlikle kullanılmaz.

SENTETİK RETİOİDLER

• 1500 kadar vardır. Antineoplastik etkinlikleri vardır. Akne vulgariste kull. Psoriasis, lichen planus, darier hast, palmoplanter kerotoderma, pityrasis rubra pilaris, ağızda lökoplakia, psoriatik artritte kull.
• Maks etkinliklerini 12 haftadan sonra gösterirler. Retinoid tedavisinde kadınlarda kontraseptif önlem gerekir.
• Teratojenik etkilidirler. Karniyofasial, kalp, timus malf.
• Tretinoin, İzotretinoin, etretinat.
• Etretinat : eliminasyonu uzun 120 güden fazla, bu ilacı alan kadınların 2 yıl gebe kalmamaları gerekir.

K VİTAMİNİ

• Naftakinon türevleri K vit ekkinliği gösterir.
• K1 vit (fitonadion, filokinon) yeşil bitkilerde bul. Fotosentezde rol oynar, ilaç olarak tercih edilir
• K2 vit (menakinon) mikrobik kaynaklıdır. Barsak florasıa sentez edilen K vit normal durumda gereks karşılar.
• Menadion sentetik yapılı, suda çözünür.
• Bitkisel olarak ıspanaklahana, karnabahar, domates,bezelye, hububat tür.. Hayvansal KC, yumurta sarısı, inek sütü K vit içerir.
• K vit KC hüc ve KC dışı hüc de proteinlere bağlı glutamat rezidülerinin gama-karboksiglutamata dönüştürülmesini sağlar. Bu olay gama-karboksiglutamil karboksilaz enzimince katalizlenir. Bu rezidüler kalsiyum bağlar. Pıhtılaşma faktörleri gama karboksilsiz kalınca biyolojik etki yapamazlar.
• Pıhtılaşmada Faktör II (protrombin) VII, IX, X un inaktif durumdan aktif duruma getirilmesi KC de K vit içeren enzimlerce yapılır.
• Protrombinde rezidünü oluşması kalsiyum bağlamasını ve trombine dönüşümü sağlar.
• K vit eks de hipoprotrombinemi oluşur.
• K vit KC de K vit epoksidine dönüşür. Bu da epoksid redüktaz ile K vit e dönüşür. K vit siklusu. Oral antikoagülanlar epoksid redüktazı inhibe eder, pıhtılaşma fak sentezini bozarlar.
• K vit eks tek basamaklı protrombin zamanı ölçerek (Quick testi) ile değerlendirilir. K vit eks de protrombin zamanı uzar.
• Kemiklerde Kalsiyum çökmesinde de K vit rol oynar.
• K vit eks yenidoğanlarda, malabsorbsiyon send, İyatrojenik (oral antikoagülan ted), uzunsüreli antibiyotik ted, ortaya çıkar. Spontan kanamalar görülür.
• Günlük gereksinim bebeklerde 1-5 mg/kg büyüklerde 0.03 mg/kg
• Preparatları: Fitonadion (K1 vit) Yağda çöz. Etkisi güçlü çabuk kısa. İv %5 glukozda veya izotonik sodyumda
• (dak da 1 mg) yavaş uy. 
• Doz erişkinde 5-25 mg, yenidoğanda hiperbilirubinemi yapma potansiyeli ve eritrosit G6PDH eks olanlarda hemoliz yapma olasılığı suda çözünenlere göre az 
• Menadion (K3 vit menafton) suda çözünmez sentetik tablet veya yağdaki sol im mutad günlük dozu 2-10 mg
• Menadiol sodyum difosfat (Synkavite) suda çözünür, oral, parenteral kull. mutad günlük dozu 5-15 mg
• K vit hipoprotrombinemi ve ona bağlı kanamalarda kull.
• Yenidoğanların hemorajik hast profilaksi ve ted kull. Doğumdan 12-24 saat önce anneye 1-5 mg fitonadion verilir ya da bebek doğunca umbilikal vene veya doğumdan sonra im 0.5-1 mg injeksiyonla bebeğe verilir. Hemorajik hast ted de bebeğe günde 0.5 mg iv veya im fitonadion uyg.
• K vit ayrıca, oral antikoagülanların aşırı dozuna bağlı kanamalarda, obstrüktif sarılık ve KC hast da , malabsorbsiyon veya antimikrobik tedaviye bağlı hipoprotrombinemilerde kull.
• Yan tesirleri: yüzde kızarma, hipotansiyon, dispne,anaflaktik şok (iv dilüe edilmeden, hızlı verilirse, fitonadion)

E VİTAMİNİ

• Besinlerde en fazla bulunan, en güçlü etkili ?-tokoferol dür. Hububat tanelerinde mısır soya yagı, bitkisel sıvı yağlarda, bunlardan yapılan margarinlerde, hayvansal yağ, KC, balık eti, tavuk eti, yumurtada bulunur. 
• Antioksidandır. Peroksidleri ve serbest oksijen radikallerini nötralize eder. Membranları oksidatif zedelenmeye karşı korur.
• Aterosklerozda, DDL nin oksidlenmiş DDL e dönüşümünü engeller. 
• A vit in barsaktan abs u ve doku düzeylerini artırır.
• Farmakolojik dozlarda trombositlerin adezyon ve agregasyonunu azaltır.
• Deney hayvanlarında, E vit eks de dişilerde gebelik sırasında fetus resorbsiyonu, erkekte spermatogenezle ilgili hüc in atrofiye olduğu, kısırlık gözlenmiştir.
• Selenyum vücutta E vit tasarruf ettirir. Deney hayv da selenyumdan yoksun diyetle beslenenlerde E vit eks kombinasyonu ile KC nekrozu oluşmaktadır.
• İnsanda E vit eks de eriştrosit ömrü azalır, hemolitik anemi, makrositoz, yaygın ödem, diyet içinde polidoymamış yağ asidinin fazla alınması E vit gereksinimini artırır.
• Spinoserebellar dejenerasyon sendromu oluşumunun E vit eks ile ilişkisi gösterilmiştir.
• E vit yenidoğan ve bebeklerde oluşan hemotolojik sendromda ve oksijen tedavisi 
• İle oluşan retrolental fibroplazide kull. (Günlük rasyonun 4-5 katı parenteral)
• Parkinson hast da MAO B inhibitörü selejilin ile E vit kull. (SOR e karşı)
• Yan tesirler: Günde 800 Ü ve üstünde Bulantı, kaslarda güçsüzlük, yorgunluk, görme bulanıklığı yapar. Uzun süre megadozda nekrotizan myopati oluşabilir. İV kullanılmaz, ciddi reaks oluşur (assit,HSM, trombositopeni, sarılık, azotemi)

C VİTAMİNİ

• Askorbik asid yapıca glukoza benzer, kimyaca en labil vitamindir. Günde 75 mg üzerine vücut C vit e doymuş hale gelir. Fazlası itrah edilir.
• Hücrelerde oksidasyon-redüksiyonda rol oynar. Ekstraselüler sıvıdaki en önemli antioksidan maddedir 
• Kolajen sentezinde rol oynar, yara nedbeleşmesini hızlandırır.
• Eks de Skorbüt oluşur. Kapiller frajilitesi azalır, peteşiler, dişlerin gevşeme ve dökülmesi, anemi, periostal kanamalar,
• Eks de kemik rezorbsiyonu artar, kemik gelişmesi bozulur.
• Bebekte günlük gereksininm 35 mg aşmamalıdır.
• Skorbüt belirtileri 4 aydan evvel ortaya çıkmaz. C vit vücutta depolanır.
• Gebelik laktasyon stress hallerinde, hipertroidizmde günlük gereksinim 10 mg üzeridedir. Erişkinde günlük rasyon 45 mg 
• skorbütün önlenmesi tedavisinde, USYE da, idrarın asidleştirilmesi, Methemoglobinemi de (metilenmmavisine yardımcı) kull.
• Yan etki idrarda oksalat itrahı artar, oksalüria, oksalat nefrolitiazisi
• Tiamin (Beriberi)
• Riboflavin
• Piridoksin
• Niasin ve Niasinamid
• Pantotenik asid
• Biotin
• Karnitin